مرزبندی مناطق آبی ایران

دکتر سید ابوالفضل مسعودیان، استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان

چکیده:

در این مقاله مقدار بارشماهانه ۳۳۷۹۴ سال- ایستگاه که در مجموع شامل ۴۰۵۵۲۸ اندازه گیری بارش در ایستگاههای سینوپتیک، کلیماتولوژی و بارانسنجی ایرانبودهبه کمک نظریه آشفتگی شانون بررسی شده است. میزان عدم قطعیت تسهیم بارش در طول سال به کمک شاخص آشفتگی اندازه گیری شده و نقشه هم آشفتگی ایران ترسیم گردیده است. همچنین این نقشه آشفتگی با نقشه نواحی اقلیمی ایران مقایسه شد و مشخص شد که شاخص آشفتگی توانایی بیان خصوصیات بارش کشور را دارد. با ترکیب نقشه شاخص آشفتگی با نقشه بارش سالانه ایران امکان طبقه بندی کشور بر مبنای مهیایی بالقوه منابع آب فراهم گردید.

مقدمه:

در ایران بارش یکی از متغیرهای اساسی برای ارزیابی مهیایی بالقوه منابع آب است. هر چند بارش سرشتی تناوبی دارد اما توزیع زمانی و مکانی آن بسیار ناموزون است و به همین دلیل توزیع منابع آب نیز از توزیع یکنواختی برخوردار نیست. نگهداری و مدیریت منابع آب، هم تابعی از بارش دریافتی است و هم به تغییر پذیری بارش بستگی دارد. هرچه تغییرات مکانی بارش کوچکتر باشد همگنی و یکدستی منابع آب بیشتر می شود.

از سوی دیگر هر چه تغییر پذیری زمانی بارش کمتر باشد منابع آب نیز با ثبات تر خواهد بود و عرضه دائمی آب امکان پذیر می شود. به همین دلیل تغییر پذیری زمانی بارش در ارزیابی مهیایی منابع‌آب‌آبخیزها ومطالعه مهیایی نسبی منابع آب در مقیاس محلی و منطقه ای اهمیت زیادی دارد.

نظریه آشفتگی در ابتدا در زمینه ارزیابی کمیعدم قطعیت متغیرهای آب شناختی و در مورد مدلهای منابع آب و پارامترهای آنها بکار گرفته شد ( Harmancioglu et al.,1992; Singh, 1997; Harmancioglu and Singh, 1998 ) ولی ظاهراً تاکنونجز Kawachi et al. (2001)که از این شاخص برای مرزبندی نواحی آبی ژاپن استفاده کرده اند از این نظریه برای مرزبندی مناطق بارشی و به طبع آن ارزیابی منابع آب مناطق بزرگ استفاده نشده است.Caselton and Husain (1980)   از شاخص «بیشینه انتقال اطلاعات» برای انتخاب ایستگاه های هیدرومتری شبکه های آب سنجی استفاده کرده اند.Husain (1989) برای گزینش تعداد بهینه ای از ایستگاه‌های یک شبکه چگال از شاخص آشفتگی استفاده کرده است. ا و برای تقویت و گسترش شبکه های دیدهبانی با استفاده از داده های شبکه تنک موجود و ترسیم نقشه هم آنتروپی، مناطقی که دارای کمترین مقدار اطلاعات آب شناختی بوده اند را شناسایی کرده است.در یک تحقیق دیگرKrstanovic and Singh (1992a) انتقال اطلاعات مابین چند دوره خشکسالی و سیل متوالی را در یک سری زمانی طولانی بارش ماهانه به کمک شاخص های آشفتگی کرانه ای، آشفتگی مشترک و شاخص «انتقال اطلاعات» بررسی کرده اند. Krstanovic and Singh (1992b,c) به کمک شاخص انتقال اطلاعات کاربرد نظریه آشفتگی را در ارزیابی تغییرات زمانی مکانی بارش و بسنده گی تعداد ایستگاههای باران سنجی لوئیز یانا بررسی کرده اند.

• این مقاله با پشتیبانی معاونت پژوهشی دانشگاه اصفهان و با بهره مندی از اعتبار طرح ۸۱۰۳۰۵ فراهم شده است.