مضامین و اسلوب های شعر شیعی در ادب اندلس

شعر شیعی در عصراندلس، نمایانگر اوضاع تاریخی، سیاسی،اجتماعی، ادبی، دینی و … آن روزگار و نیز عشق و دوستی مردمان به ویژه شاعران وادیبان به خاندان اهل بیت است. مضمون ها و ساختارهایی که برخی از شاعران شیعی دراین دوره سروده اند دارای دو ویژگی تقلید و نوآوری می باشد. در جنبه تقلید مضمون وسبک شاعران متعهد شیعی در مشرق زمین الگوی ایشان بوده است و در جنبه نوآوری نیز ازاوضاع ادبی، دینی، اجتماعی و سیاسی زمان خویش متاثر بوده اند. شعر شیعی یکی از عرصههای شعری این دوره به شمار می آید، اما هرگز نتوانسته است به توانایی شعر شاعرانمشرق زمین برسد و جز در موارد اندک همواره پوششی از تقلید و اقتباس بر آن سایهافکنده است.

کلید واژه ها: اندلس، تاریخ، اهل بیت(ع) شعر شیعی، تعهد.

مقدمه

ادبیات شیعه متعهد و دارای رسالت است که در همه دوره ها دارای موضوع ها وساختارهای گوناگون بوده است. این ادبیات در‌آغاز موضوعهای محدودی را در ساختارهایساده بیان کرده است، ولی در دیگر عصرها- با توجه به زندگی پیشوایان معصوم(ع)- ازگستردگی و پیچیدگی در مضمون و ساختار برخوردار شده است . از آنجا که ادبیات شیعهگونه ای از ادبیات متعهد می باشد، لازم است پیش از پرداختن به تعریف شعر شیعی بهتعریف ادبیات متعهد بپردازیم؛ ادبیات متعهد عبارت است از پایبندی به اصل و عقیده ایویژه که ادیب با سلاح ادب به روشنگری و اظهار آن می پردازد و برای رسیدن به اینآرمان به مدح روش پیشوایان و یاران خود و نیز هجو و انتقاد از گروه مخالف میپردازد؛ اینکه پایبند به اسلام باشد یا به غیر اسلام تفاوتی نمی کند و در هر حالزیر مجموعه «ادبیات متعهد»(۱) به شمار می آید. از بهترین نمونه های ادبیات متعهدمدیحه های مذهبی است.(۲) این مدیحه ها از نوع شعر متعهد هستند زیرا در این گونهآثار شاعران درستی رسالت رهبران الهی و راه آنان را نشان می دهند و می کوشند بااستفاده از زبان شعر، حقیقت ها را آشکار و به فرهنگ جامعه منتقل سازند.
شاعرانبزرگ و متعهد شیعه همواره خطر بزرگی برای حکومت های فاسد و حاکمان غاصب بودند؛ زیراآنان با زبان شعر به مدح خاندان اهل بیت می پرداختند و صفت ها و شرطهای لازم براییک حاکم دینی و سیاسی را یادآوری و با مقایسه آنها با دیگر زمامداران دلها را باحقیقت ایشان آشنا می کردند اما مقصود از شعر شعری است که به دفاع از آرمان های تشیعو روشنگری درباره آن می پردازد؛ خواه گوینده آن بر مذهب شیعه باشد و خواه بر مذهبدیگر(۳).
این پژوهش به دنبال آن است که مضامین و ساختارهای شعر شیعی را در دورهاندلس بررسی و تحلیل کند تاکنون به جز آنچه که در کتابهای صبح الاعشی قلقشندی،دایره المعارف اسلامی شیعی، تالیف حسن امین و ادب الطف نوشته سید جواد شبّر که بهمعرفی تنی چند از شاعران اندلس و نمونه هایی از آنها پرداخته شده است، پژوهشی جامعو دقیق درباره آن انجام نشده است.