دریاچه ارومیه
: دریاچه ارومیه که در گذشته «چیچست» و «کبودان» نام داشته بزرگترین و شورترین دریاچه دائمی ایران و یکی از دریاچههای فوق اشباع از نمک دنیا است که از این نظر با دریاچه بزرگ نمک Great Salt Lake آمریکا شباهت دارد.
درازای آن ۱۴۰ و پهنای آن میان ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر و مساحت آن بین ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومترمربع (بر حسب میزان بارش و تبخیر) است. به باور فورون (۱۹۴۱)، در پلیو – پلیستوسن، دریاچه ارومیه تا تبریز و مراغه گسترش داشته است. این دریاچه در یک فرونشست کم ژرفای وسیع با میانگین ژرفای ۶ متر قرار گرفته است. ولی ژرفترین نقطه آن با ۱۳ متر عمق در گوشه شمال باختری جای دارد. سطح آن نسبت به سطح آب دریاهای آزاد، ۱۳۰۰ متر بالاتر قرار دارد. در این دریاچه بیش از ۱۰۲ جزیره وجود دارد که شکل و اندازه آنها با میزان بارش سالانه تناسب دارد. در بین این جزایرکوچک و بزرگ، شبه جزیره اسلامی (شاهی) بزرگترین آنها است که در سالهای پر بارش به صورت جزیره درمیآید. بر خلاف جزیره اسلامی که از سنگهای آتشفشانی پلیوسن است، دیگر جزایر، نهشتههای فلیش گونه کرتاسه زیرین و یا سنگ آهکهای ریفی زمان میوسن (سازند قم) هستند. سطح حوضه آبریز دریاچه حدود ۵۰۰۰۰ کیلومترمربع است. زرینهرود، سیمینهرود، زولایچای و آجیچای از رودهای عمده وارده به دریاچه هستند. از میان رودهای گفته شده، آجیچای از رسوبهای نمکی نئوژن خاور تبریز عبور میکند و در حمل مقدار قابل ملاحظهای نمک به دریاچه نقش دارد.
اگرچه در گزارشهای قدیمی(گونتر، ۱۸۹۹ و بوبک، ۱۹۳۴)، دریاچه ارومیه را باقیمانده دریای مدیترانه دانستهاند ولی از نگاه زمینشناسی، این حوضه حاصل عملکرد سامانههای گسلهای فشاری مانند گسل تبریز و زرینهرود است که در سیستم آبگیری آن نقش اساسی داشتهاند. از نگاه زمینساختی صفحهای، به باور مکنزی (۱۹۷۲ و ۱۹۷۶) دریاچه ارومیه، در قسمتی از پهنه خرد شده بین صفحههای عربستان و ایران و ریزصفحههای ایران و ترکیه قرار گرفته و میتوان آن را نوعی دریاچه زمینساختی دانست که کوههای بلندی آن را در بر گرفته است.
حدود ۳۵ تا ۴۰ متر نهشتههای نرم دریاچهای بر روی پیسنگ سخت شده کرتاسه زیرین و یا سنگآهکهای مارنی میوسن (سازند قم) قرار گرفته که با ویژگیهای کنونی، سن دریاچه را ۳۰ تا ۴۰ هزار سال تعیین میکند. ولی بر اساس پادگانههای دریاچهای پیرامون آن، سن دریاچه را ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار سال برآورد میکنند.
نمونههای گرفته شده از رسوبات نرم بستر، نشانگر ردیفی از رسوبات هولوسن است که قسمتهای زیرین آن بازگوی محیطهای دیرینهPaleoenviroment از نوع کویری Playa و یا کفهگلی Mud flat است. بررسی دانههای گرده موجود در رسوبات دریاچه نشان میدهد که در طول عمر دریاچه، شرایط خشک اقلیمی نیز وجود داشته است.
بیشتر نهشتههای دریاچه از نوع شیمیایی است. وجود بعضی لایههای نازک تخریبی (کوارتز، کلسیت، پلاژیوکلاز، کائولینیت) نشانگر تغییر موقتی آب و هوا و شوری دریاچه است. از رسوبهای شیمیایی دریاچه، آراگونیت بیشترین مقدار را دارد که به صورت تیغههای نازک و منظم و یا نامنظم است. ژیپس به صورت لایههای مستقل و بلورهای درشت در گل و لای رشد کرده و تشکیل آن در زمانی بوده که سطح آب به حداقل رسیده است. کلسیتهای موجود آواری است و همراه آب رودها به دریاچه رسیدهاند و تغییر مقدار آن نسبت به کوارتز، نمایانگر تغییرات آب و هوایی است. گاهی در رسوبات دریاچهای گل و لای دولومیتی هم وجود دارد که ممکن است به شیوه جانشینی تشکیل شده باشند. نمک طعام و فلدسپارهای پتاسیمدار کانی فرعی هستند. اگرچه در نهشتههای کف ائولیت دیده نشده، ولی در کرانه باختری دریاچه، ائولیت در حال تشکیل است.
تحلیل بنیادی شرکت شرکت پتروشیمی اصفهان